Inleiding.
Jonas Frei is een echte notenkenner. In 2019 schreef hij´´Die Walnuss´´In 2023 verscheen de 2 de bewerkte druk. Daarnaast schreef hij ‘’Die Haselnuss´´. Deze twee boeken zijn geen teelthandleidingen. De lezer krijgt wel een uitgebreid verhelderende botanische achtergrond over de hazelnoot, zijn geschiedenis en brede rand info over het oudste, inheemse fruitgewas. De zeer talrijke verzorgde foto ́s verduidelijken de tekst. Het boek gaat dieper in op het genus/geslacht Corylus. De vraag naar inheemse hazelnoten blijft groeien.
Geschiedenis.
300 jaar voor onze jaartelling voer Syrië reeds hazelnoten uit naar Egypte. Het energie- en eiwitrijke noot is lang bewaarbaar en niet kwetsbaar bij de juiste bewaring. De noot had een strategisch belang bij hongersnoden en belegeringen. Het Duitse Zell klooster nabij Würzburg veredelde de grootvruchtige hazelnoten, nl. de´Zellernoot´ groep. De wijnbouw in Piemonte, Italië, werd omstreeks 1880 ernstig bedreigd door de beruchte Phylloxera/druifwortelluis. De telers schakelden massaal over naar hazelnoten. Die kwalitatief hoogwaardige noten zijn tot vandaag zeer geliefd. Ferrero komt uit die streek. Jarenlang was het verzamelen van hazelnoten aan de bosranden en plattelandswegen hier geliefd. In vele grotere tuinen stond vroeger een/enkele hazelaar(s).
Huidige markt.
De top drie van hazelnoot producerende landen zijn Turkije, Italië en Azerbeidzjan. De Zwarte Zee kustgebieden leveren kwalitatief hoogwaardige noten. Zwitserland heeft het grootste verbruik per persoon nl. 2 kg/jaar. Ferrero koopt 70 % van zijn noten in Turkije. Daar zijn 2 typen bedrijven. De oude, familiale bedrijven op de hellingen. Die rassen hebben lange vruchthuls en vallen nooit. Ze worden geplukt. Daarnaast zijn er grote uitbreidende bedrijven die goed gemechaniseerd zijn. De Turkse rassen zijn productief maar door de lentenachtvorst beurt jarig nl. tot 50%. Dit is nefast voor de handel, prijzen en de planning. Ferrero hielp mee aan de introductie van de hazelnoot in overzeese landen. Dus de globalisering zet zich door.
Afzet en verwerking.
Een bekende oude spreuk is ´´Amandelen voor de rijken en hazelnoten voor de armen´´. In de verwerking een constante wisselwerking tussen amandelen en hazelnoten. Er is een markt voor grootvruchtige, smaakvolle gedroogde tafelnoten al of niet in schaal/dop. De vraag naar kernen breidt uit, meestal geroosterd en ontvliesd. De verwerking is zeer ruim, een echte specialisatie en bestaat uit verschillende deelmarkten. Deze noten zijn max. 22 mm doorsnee. Dit kan nougat-creme (Nutella heeft 13 % hazelnoten), notenmoes/-pasta, tuttifrutti, gebak, toetjes, chocolade, pralines, notenmelk, muesli, olie, likeur ( Nocciola) en etc. zijn. Iedere verwerking stelt zeer specifieke eisen. Zeer olierijke rassen geven problemen aan de machines bij het raspen. Hoe vlotter het ontvliezen verloopt, hoe waardevoller de noten zijn. Het roosteren verhoogt het aroma en de smaak.
Plagen en ziekten.
Dit wordt heel beperkt belicht maar toch leerrijk. De grote probleem schimmel, EFC, Eastern Filbert Blight (Anisogramma anomala) wordt besproken. Dit komt voorlopig niet voor in Europa. In 2013 dook de kleine hazelaarmeeldauw (Erysiphe corylacearum ) op in Turkije en sinds 2019 ook in Italië. Deze hoofdzakelijke bladaantasting komt uit Japan en breidt snel uit op de hazelaar en boomhazelaar. Een schilderij van de Nederlandse Adriaen Coorte, 1696, is een stilleven met Lambertsnoten met een hazelnootboorderschade. J. Frei vermeldt dat kleefbanden op de stam helpen bij de bestrijding, wat ik betwijfel. De bruin gemarmerde schildwants, Halyomorpha halys ,veroorzaakt problemen in rootschalige boomgaarden door aan de jonge nootjes te eten. Boeiend is het verhaal van de 2 schadelijke bladluizen in Oregon nl. de gele hazelbladluis, Myzocallis coryli, en de groene hazelbladluis, Corylobium avellanae. In Frankrijk en Spanje vond men een schildwesp, 2-3 mm grote parasiet, Trioxys pallidus. Het eitje wordt in de jonge luis gelegd. Door de effectiviteit spaarde men drastisch op de hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen in Oregon. De gevreesde Japanse kever (Popillia japonica) richt veel schade aan de hazelaars. Hij is nog niet teruggevonden in de Lage Landen. Pcfruit volgt hem op. Zes typische vraatbeelden aan de nootvruchten worden afgebeeld.
Dubbelteelt?
In Frankrijk, Spanje en Italië is er een truffeltteelt op geënte hazelaars op kalkrijke, warme bodems mogelijk. J. Frei stelt dit een beetje te rooskleurig voor. Maar verluidt lukt zou dit mislukken bij bemeste percelen. Zeer recent zorgt de aanhoudende droogte voor een ernstig opbrengstverlaging. De teelt lijkt naar het noorden op te schuiven. Truffels groeien ook op de wortels van de boomhazelaar, Corylus colurna. Een goede onderstam voor diepe, droge gronden en geen wortelopslag. Het hazelaarhout kent verschillende toepassingen.
Rassen.
Er zijn 500 rassen beschreven maar een 20-tal wordt grootschalig geteeld. De vele synoniemen in de hazelnoten zijn lastig voor de boomkwekers, telers, verwerkers en handelaren. Sinds lang is de Krim bekend voor zijn kwalitatieve ´Badem Funduk´ of de ´Amandelvormige Lambertnoot´. Verbazend is wel dat hier enkele zeer oude Duitse rassen worden geteeld zoals ´Gunslebert´ (1757) en ´Halle'sche Riesen´ (1788). Gelukkig komen er enkele beloftevolle rassen bij w. o. de Franse ´Fercoril´/CORABEL(R) (1987) en enkele mogelijke beloftevolle USA-kruisingen. Men speurt naar speurt naar weerstandbiedende, productieve rassen die zich goed aanpassen aan de groeiplaats.
Er zijn geen rasbeschrijvingen maar 30 scherpe foto´s zijn een goede aanvulling. Zelfs de Nederlandse ´Emoa 34´ staat erbij. Bepaalde ´Emoa´-nummers scoren goed in Duitse proeven terwijl ze vrij onbekend zijn in de Lage Landen. Jammer.
Botanische species/soorten.
Dit zeer complex vraagstuk wordt uitvoerige besproken aan de hand van zeer goede determinatiefoto´s. De boomhazelaar en de mindere bekende Corylus x colurnoides beiden bruikbaar als onderstam . De Amerikaanse trazels (hybriden-) en neo-hybriden-ouders zijn hier onbekend. Meer informatie is erg interessant en welkom.
Besluit.
Een beetje meer achtergrondkennis over hazelaar is steeds welkom. Mogelijke onderstammen, de waardevolle inhoudsstoffen (mono onverzadigde vetzuren), de allergie, de S-allelen/bestuiving, de snoei en de mechanisatie worden niet behandeld in dit zeer verzorgd boek met een uitgewerkte index, bibliografie en internetadressen. Het befaamde Vlaamse arboretum te Wespelaar wordt twee maal vernoemd. Door de teeltuitbreiding en de globalisering zullen de plagen en ziekten toenemen. Een betere regionale/internationale samenwerking is een mogelijk antwoord.
Met vriendelijke groet Vincent Turkelboom 081223
Jonas Frei, 2023 AT Verlag, Aarau- München, 256 p., ISBN 978-3-03902-181-9, 49 EUR.